Ελεύθερη Ψυχή (Alma Libre) της Αίγλης Μότσιου

Στο ιστολόγιο «Ελεύθερη Ψυχή (Alma Libre)» θα Ταξιδέψουμε, θα γνωρίσουμε την ομορφιά του τόπου μας και θα θυμηθούμε πολιτιστικά – ιστορικά στοιχεία της Πατρίδας μας, ξεκινώντας από τον Νομό Λάρισας. Συγχρόνως θα επικοινωνούμε για Θέατρο, Βιβλίο, για Πολιτισμό εν γένει.

Ελεύθερη να ‘ναι η ψυχή μας…

Σάββατο 27 Οκτωβρίου 2012

Τσαριτσάνη, Ατίθαση και Υπερήφανη.

Τσαριτσάνη

Στα ριζά του Ολύμπου, στον ανατολικό τομέα του Ελασσονίτικου κάμπου, 4χλμ από την Ελασσόνα και 36χλμ από την Λάρισα, προβάλλει η ιστορική κωμόπολη της Τσαριτσάνης σε υψόμετρο 320μ.. Είναι γνωστή για τη μεγάλη ακμή της στα Γράμματα και τις Τέχνες, ενώ κρατάει ακόμη και σήμερα σκορπισμένα αρχοντικά απομεινάρια. Στο σύνολό της συνθέτει έναν πραγματικό θησαυρό πύργοι, εκκλησίες, κρυψάνες, σπίτια που κλείνουν άπειρα κειμήλια τέχνης και ιστορίας.
Η πολιτισμένη αρχοντούπολη, λόγω της θέσης της κατάφερνε πάντα να βρίσκεται στο προσκήνιο της ιστορίας, στους αρχαίους χρόνους όπως αναφέρεται στον Όμηρο, λέγονταν Ηλώνη και κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους Λειβώνη. Σε πολλά έγγραφα του 17ου και 18ου αιώνα την βρίσκουμε σαν Σαρίτσιανη. Οι Τούρκοι την αποκαλούσαν Τζάρι-Τζένη που σημαίνει μικρό-νόστιμο μανδήλι που καλύπτει το κεφάλι και Αλτιν-Κλισάρι που σημαίνει Χρυσή Εκκλησούπολη. Τελικά επικράτησε η σλαβική ονομασία Τσαριτσάνη που σημαίνει Βασιλούπολη.

Τσαριτσάνη

Οι αδάμαστοι και ανυπότακτοι Τσαριτσανιώτες υπήρξαν παντού και πάντα πρωτοπόροι στους αγώνες για τα ιερά και τα όσια της φυλής και καθώς κρατούν από τους πολεμικότατους προγόνους τους Περραιβούς, δεν υπήρξε μάχη που να μην προμαχήσουν για την εθνική μας ελευθερία. Επίσης θεωρούνται πρωτοπόροι της Εθνικής Αντίστασης κατά την περίοδο της ξενικής κατοχής 1941 – 1944. Από γενναίους άνδρες της ιστορικής αυτής κωμόπολης δημιουργήθηκαν οι πρώτες ομάδες ανταρτών στον Όλυμπο και νίκησαν την οργή και το μένος των γερμανοϊταλών κατακτητών. Το Μάη του 1944 πλαισίωσαν την Εθνική Αντίσταση και γυναίκες της Τσαριτσάνης με τη δημιουργία διμοιρίας στην 1η μεραρχία του ΕΛΑΣ. Η Τσαριτσάνη διακρινόταν στ΄άρματα και στη διπλωματία, δεν συμβιβάστηκε με τον κατακτητή και όσες φορές προσπάθησαν να την κατακτήσουν πάντα αποτύγχαναν μπροστά σε μια μαχητική αντίσταση.

Άγιος Νικόλαος

Άγρυπνοι φρουροί της ανθρώπινης πολιτιστικής κληρονομιάς και κύρια αμυντικά κέντρα κατά των επιδρομέων ήταν οι τρεις πύργοι Μάμτζιου, Ραματά και Κουρμαζάχου. Η επιβλητική παρουσία τους με την παράξενη αρχιτεκτονική τους εκφράζουν τον αμυντικό τους χαρακτήρα. Σχηματίζουν ισοσκελές τρίγωνο και είχαν μεταξύ τους οπτική επαφή. Οι κεντρικοί δρόμοι ήταν στον έλεγχο των πυρών των Πύργων, όπως και τα στόμια των κρυψάνων. Κι αυτό γιατί, η κωμόπολη ήταν ένα πολυσύχναστο πέρασμα, μια μεγάλη Διάβα, μέσω της οποίας μεταφέρονταν μυστικά συνεχώς όπλα και στρατεύματα, χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη ανεφοδιασμού και στρατολογίας οπλιτών.

Πύργος- Παναγία- Γυμνάσιο

Λόγω των διώξεων, των αρπαγών και λεηλασιών οι πρόκριτοι της Τσαριτσάνης σκέφθηκαν την οχύρωση του χωριού τους κατασκευάζοντας αυτούς τους πύργους και οι Τσαριτσανιώτες κατασκευάζοντας σε κάθε αρχοντικό τις κρυψάνες (υπόγειες κρύπτες) και τα λαγούμια (υπόγειες μυστικές σήραγγες), που παρείχαν ασφάλεια. Η Τσαριτσάνη έχει πολλά λαγούμια και κρυψάνες σε Εκκλησίες και σε σπίτια, κάποιες ακόμη σώζονται, και μαζί με τους πύργους προδίδουν την ιστορικότητα του τόπου. Σε επιδρομές, πολέμους, αγώνες και επαναστάσεις λόγω της θέσης της, των πολλών λαγουμιών και κρυψάνων οι Τσαριτσανιώτες έδιναν δυναμικά το παρών. Συγκεκριμένα, στο Μακεδονικό αγώνα, οι Μακεδονομάχοι είχαν εκεί μέσα κρυμμένες μεγάλες ποσότητες πολεμικού υλικού, είδη τροφίμων και ενδυμάτων, τα γυναικόπαιδα ετοίμαζαν μέρα νύχτα τα πολεμοφόδια και επίσης βοηθούσαν στη λειτουργία του μυστικού Νοσοκομείου για τους τραυματίες και αρρώστους Μακεδονομάχους. Έτσι, μέσα από τις υπόγειες αυτές κρυψώνες μεταφέρονταν πολεμοφόδια, τραυματίες, απόρρητα και κατεπείγοντα μηνύματα του αγώνα άλλοτε προς τη Μακεδονία και άλλοτε προς την Ελεύθερη Ελλάδα. Κατά τη παράδοση μέσα σ’ αυτές τις κρυψώνες υπάρχουν κρυμμένοι θησαυροί και μία μυστική δίοδο που έπαιρνε το δρόμο του αγνώστου για να χαθεί μέσα σε λόγγους και πυκνά δάση.

Πύργος Μάντζιου

Η Τσαριτσάνη ήταν σπουδαίο βιοτεχνικό και πνευματικό κέντρο στην Τουρκοκρατία, ήταν η έδρα της Μητρόπολης Ελασσόνας, ανέδειξε το δάσκαλο του γένους Οικονόμο εξ Οικονόμων, απόκτησε γυμνάσιο, βιβλιοθήκη κι άλλα ιδρύματα. Στο σχολείο της Τσαριτσάνης που ιδρύθηκε το 1690, δίδαξαν σημαντικές προσωπικότητες όπως οι Δ. Πέζαρος και Κ. Κούμας. Η Τσαριτσάνη ως πνευματικό κέντρο είχε καταστεί η κυψέλη κάθε εθνικής προβολής. Γνώρισε ξεχωριστή οικονομική άνθηση, κύρια ασχολία των κατοίκων υπήρξε η βαφή κόκκινων νημάτων και η μεταξοκαλλιέργεια. Τα προϊόντα τους εξάγονταν στην Κεντρική Ευρώπη και ιδιαίτερα στη Βιέννη, Βουδαπέστη και τη Λειψία. Γι αυτό το λόγο η Αυστρία είχε Προξενείο στην κωμόπολη και στεγαζόταν στο αρχοντικό Δαμουλά (επισκέψιμο, κατόπιν συνεννοήσεως). Από τις βιοτεχνίες της βγήκαν οι γνωστές «Συντροφιές», πρωτοφανείς συνδικαλιστικές οργανώσεις στην Τουρκοκρατία και απ’ αυτές γεννήθηκε, κατόπιν, μια δραστήρια εργατική τάξη. Η Τσαριτσάνη έμελλε κατά την περίοδο 1881-1897 να παίξει σπουδαίο πολιτικοοικονομικό στρατιωτικό και προπαγανδιστικό ρόλο. Μυστικές υπηρεσίες ήταν εγκατεστημένες σε απόκρυφα σημεία της κωμόπολης βοηθούμενες από τους τολμηρούς Τσαριτσανιώτες. Οι μεν Τούρκικες δρούσαν για τα Τούρκικα συμφέροντα ενώ οι Ελληνικές για τα Ελληνικά. Κάθε κίνηση του Ελληνικού και Τουρκικού στρατού μαθαίνονταν πρώτα στην Τσαριτσάνη.

Μοναστήρι Βαλέτσικο

Η κωμόπολη διαθέτει ένα αξιόλογο θρησκευτικό μονοπάτι, επισκέψιμες Μονές και εκκλησίες. Μέσα σε τοποθεσία άγριας ομορφιάς, βρίσκεται βορειοανατολικά του χωριού το Μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου-Βαλέτσικο 16αι (χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο). Κατά τη παράδοση, το Μοναστήρι κτίστηκε από Σέρβο αξιωματούχο και τη σύζυγό του, τότε που με τη βοήθεια της θαυματουργικής εικόνας του Αγίου Δημητρίου έγινε καλά ο άρρωστος γιος τους, έτσι πήρε και το σλαβικό όνομα Βαλέτσικο που σημαίνει μικρό παιδί. Ακόμη λέγεται πως στις 29-10-1905, την ώρα της Θείας Λειτουργίας, εμφανίστηκε ως έφιππος στρατιώτης ο Άγιος Δημήτριος κατευθυνόμενος προς το Ναό του τρομοκρατώντας και τρέποντας σε φυγή το τουρκικό απόσπασμα που είχε εγκατασταθεί στη Μονή. Το Μοναστήρι έπαιξε μεγάλο ρόλο και στον αγώνα της απελευθέρωσης, ενώ εκεί φιλοξενήθηκε το 1767 ο Διδάσκαλος του Γένους Κοσμάς Αιτωλός. Ανατολικά βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου (1611).

Μοναστήρι Βαλέτσικο

Η Μονή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα είναι κτισμένη πάνω σε βράχο στη θέση Σμίξη, με μοναδική θέα. Το τοπίο παρουσιάζει μία σπάνια ομορφιά. Παλιότερα η πρόσβαση στο μοναστήρι επιτυγχανόταν με δίχτυ, ενώ σήμερα έχει κατασκευαστεί σκάλα.

Ξωκλήσι του Άι Σωτήρα

Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου (1615, χαρακτηρίσθηκε διατηρητέο μνημείο), αποτελείται από το καθολικό και τα δύο παρεκκλήσια των Αγίων Αποστόλων και Αγίου Γεωργίου, με σπάνιες τοιχογραφίες «Ο καιρός του χρόνου», «Ρίζα του Ιεσσαί» -πελώρια σύνθεση, μήκους 5,50μ. που περιλαμβάνει 90 μορφές στο σύνολο, μεταξύ αυτών και 12 ολόσωμους σοφούς της αρχαιότητας, «Ο Ζωδιακός κύκλος».

Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου

Στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας της Παναγίας (18οαι.) αποκαλύφθηκε κρυψάνα ιστορικής αξίας, σε άριστη κατάσταση. Είναι δαιδαλώδης τρία περίπου μέτρα κάτω από το έδαφος και επικοινωνεί με πόρτες και παράθυρα με την παρακείμενη Οικονόμειο Σχολή. Ακόμη επικοινωνούσε με λαγούμι με την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων, αλλά και το Ναό του Αγίου Παντελεήμονα. Λέγεται ότι κατά την περίοδο της ξενικής κατοχής, στην κρυψάνα αυτή μεταφέρθηκαν και κρύφτηκαν τα πολύτιμα βιβλία της Οικονομείου Σχολής, τα ιερά άμφια του Οικονόμου εξ Οικονόμων και διάφορα άλλα αντικείμενα αξίας, τα οποία επαναφέρθηκαν στη θέση τους μετά την απελευθέρωση.

Προφήτης Ηλίας

Άλλες εκκλησίες της περιοχής είναι των Αγίων Ταξιαρχών (1656) Αγίου Παντελεήμονα (1702, χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο), Αγίων Αναργύρων (17οςαι.) και το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία που περιβάλλεται από πεύκα και κυπαρίσσια, έχει μαγευτική και πανοραμική θέα. Τέλος, το ξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας, χτισμένο στο στόμιο σπηλαίου. Πάνω από το ξωκλήσι υψώνονται βράχοι, σαν θόλοι εκκλησιών. Οι βράχοι μέσα τους έχουν στενές τρύπες και διαδρόμους. Λέγεται πως κάτω από το εκκλησάκι υπάρχουν υπόγειοι διάδρομοι με σταλακτίτες που βγαίνουν στην Αετοράχη. Κατά τη παράδοση κάτω από την εκκλησία υπάρχουν υπόγεια παλάτια και αν σκάψουν να τα βρουν η Ελασσόνα και η Τσαριτσάνη θα ενωθούν και θα γίνουν η χρυσή πολιτεία.

Παλιά Βρύση

Χείμαρρο Ξεριάς

Αρκετές γραφικές βρύσες κοσμούν το χωριό, και στην πλατεία της Τσαριτσάνης υπάρχει μνημείο αφιερωμένο στους 52 κατοίκους, που εκτελέστηκαν από τις δυνάμεις Κατοχής το Μάρτιο του 1943 και τον Αύγουστο του 1944. Το χωριό χωρίζεται στη μέση από το χείμαρρο Ξεριά, ενώ γέφυρα ενώνει τα δύο μέρη.

Οικονόμειος Σχολή

Οι κάτοικοι και οι επισκέπτες έχουν την τύχη να απολαμβάνουν την ομορφιά της φύσης όλες τις εποχές του χρόνου, η θέα αλλάζει, σαν σκηνικό θεατρικής παράστασης, ανάλογα με την εποχή. Κι αυτό γιατί, η κωμόπολη περιστοιχίζεται από τις κατάφυτες κορυφές Μενεξές, θέση Βαλέτσικο, Πριονάς, Μεταμόρφωση του Σωτήρα, Άνεμος, και Διάβαση Κουκούλη. Τα δάση στις τοποθεσίες Σμίξη με λεύκες και Αλόγατρο με διάφορα είδη δέντρων ενισχύουν το φυσικό κάλλος. Οι περιπατητές-φυσιολάτρες θα ενθουσιαστούν από την μαγευτική ομορφιά και την απίστευτη θέα.

Επίσης οι επισκέπτες αξίζει να επισκεφθούν το νέο Λαογραφικό Μουσείο, στο κτίριο Δεσποτικό που στεγάζει τον αξιόλογο λαογραφικό πλούτο της. Οι πλατύκαρδοι Τσαριτσανιώτες φημισμένοι παντού σαν φιλόξενοι και αρχοντάνθρωποι ανοίγουν μία μεγάλη αγκαλιά στους επισκέπτες και βοηθούν στην ξενάγησή τους. Ενώ, οι καλοφαγάδες θα γευθούν στις ταβέρνες αγνά κρέατα παραγωγής της, κρασί-νέκταρ από τους αμπελώνες της και από το εργαστήρι-ζαχαροπλαστείο λατρεμένα γλυκά και την θεσπέσια πουτίγκα.
Η Τσαριτσάνη έχει τη δική της ιδιαίτερη γοητεία που τη βιώνει ο επισκέπτης με όλες τις αισθήσεις του περπατώντας στους ιστορικούς της δρόμους, επισκεπτόμενος τα μνημεία και τ’ αξιοθέατά της.