Σπηλιά, το μπαλκόνι του Κισσάβου

Στο μαγευτικό βουνό, ανάμεσα από πυκνά δάση με τις οξιές, τις αιωνόβιες βελανιδιές, τα έλατα, τα κέδρα, τις αγριοκαστανιές προβάλλει επιβλητικό το χωριό Σπηλιά, φωλιασμένη στις βορειοδυτικές πλαγιές του κατάφυτου Κισσάβου/Όσσα σε υψόμετρο 850μ.. Αποτελεί διαμέρισμα του Δήμου Νέσσωνα με έδρα το Συκούριο. Απέχει 30χλμ. Από τη Λάρισα και περί τα 13χλμ. Από το Συκούριο, απ’ όπου ο επισκέπτης ανηφορίζει άνετα με κάθε μεταφορικό μέσο, χάρη στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο που συνδέει τους δύο οικισμούς και οδηγεί στον Κίσσαβο.

Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, με το εμπόριο και με τουριστικές δραστηριότητες. Παλιά ήταν έμποροι του πάγου, τον οποίο λόγω υψόμετρου, η περιοχή της Σπηλιάς διατηρούσε, ως τις αρχές καλοκαιριού, χιόνι στις χαράδρες και στις ανήλιες πλαγιές.

Από τη Σπηλιά ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τη φαντασμαγορική κορυφή του Κισσάβου, με το ιδιόμορφο κωνοειδές σχήμα της και να ανηφορίσει για την κατάκτησή της, αφού προηγουμένως ξαποστάσει στο ενδιάμεσο καταφύγιο του Ορειβατικού Συλλόγου Λαρίσης, που τόσο απλόχερα φιλοξενεί τον κάθε διερχόμενο. Το καταφύγιο του Ορειβατικού Συλλόγου, δημιούργημα των ορειβατών – μελών του Ε.Ο.Σ. Λαρίσης χτίστηκε το 1932 στη θέση «Κάναλος» σε υψόμετρο 1.600μ.. Το κτίριο είναι διώροφο και μπορεί να φιλοξενήσει άνετα σαράντα άτομα και να προσφέρει εξυπηρέτηση σε εκατό.

Το χωριό περιστοιχίζουν οι χείμαρροι «Παλιογέφυρο» και «Μέγας Λάκκος», δημιουργώντας ένα πλούσιο υδάτινο περιβάλλον. Η Σπηλιά ανήκει στο ευρωπαϊκό δίκτυο «NATURA 2000» στην ελεγχόμενη περιοχή Κισσάβου ως πλούσιος τόπος θηραμάτων, ενώ λειτουργούν πυρήνες εκτροφής πτερωτών θηραμάτων.

Στη περιοχή της Σπηλιάς πιθανολογείται ότι υπήρχε Μυκηναϊκός οικισμός, που δεν έχει εντοπιστεί ακόμη. Σ’ αυτόν αποδίδονται δύο κτιστοί θολωτοί τάφοι της Μυκηναϊκής Εποχής, οι οποίοι ανασκάφηκαν το 1969. Ο ένας από αυτούς βρίσκεται στη θέση «Βρύση Βούλγαρη» και ο δεύτερος τάφος στη θέση «Κιμπουρλί».

Επίσης ο Απολλώνιος ο Ρόδιος (Γ’ στ. 1243) αναφέρει, μία βρύση στον Κίσσαβο, ως «πέτρην Αιμονίην» όπου λατρεύονταν ο Ποσειδώνας, που σημαίνει ότι εκεί υπήρχε νερό. Η βρύση βρέθηκε στο άντρο των Ορειάδων Νυμφών, με ενεπίγραφες στήλες. Η ανασκαφή απέδωσε τμήματα πήλινων αγγείων των ε’ και δ’ αιώνα π.Χ., χάλκινων πορπών, ειδωλίων κ.λπ..

Πρόσφατα  το 2002, ο ερευνητής, ιστορικός τέχνης και γλύπτης ο Λαρισαίος ο Στέλιος Παπανικολάου, ανακάλυψε, μελέτησε και κατέγραψε πάνω από 600 Βραχογραφίες στο χωριό Σπηλιά. Πέτρες που φέρουν πάνω τους πανάρχαια σημάδια της επέμβασης του ανθρώπου. Οι Βραχογραφίες χρονολογούνται συντηρητικά μέχρι και 300.000 χρόνια πίσω, εποχή που η επιστήμη δεν διανοείται να φανταστεί έγγραφη ανθρώπινη επικοινωνία.

Το 1667 είχαν προκύψει συνοριακές διαφορές ανάμεσα στη Σπηλιά και τα χωριά Όσσα και Συκούριο. Οι κάτοικοι των δύο πεδινών οικισμών διεκδικούσαν από τους Σπηλιώτες την περιοχή «Μεριάς». Από αυτή την ιστορία συνάγεται ότι, η Σπηλιά ως οικισμός υπήρχε τουλάχιστον από τα μέσα του 15ου αιώνα.  

Το 1870 με την άφιξη των Τούρκων στη Σπηλιά, οι κάτοικοι του χωριού για να διασώσουν το χωριό τους, προσπάθησαν να βρουν μία λύση και στο τέλος της συνάντησης, συμφωνήθηκε να μην καταστραφεί το χωριό και κατόπιν παρατέθηκε γεύμα στο οποίο συμμετείχαν Έλληνες και Τούρκοι. Από την εκδήλωση αυτή προέκυψε και ο χορός ζεμπέλι, (σημαίνει ζουμπούλι) που χορεύεται με σταυρωτά τα χέρια με τους προηγούμενους και τους επόμενους και αναβιώνετε  κάθε χρόνο τη δεύτερη μέρα του Πάσχα στην πλατεία του χωριού και την Κυριακή του Θωμά στο χοροστάσι του Αγίου Αθανασίου.

Η Σπηλιά είναι ιδιαίτερα συνδεδεμένη με την Εθνική Αντίσταση, εξαιτίας της μάχης στις 26 Μαρτίου 1944 των ανταρτών με τους Γερμανούς κατακτητές, που είχαν εκεί και τη μοναδική ίσως επιτυχία, τουλάχιστον στον ελλαδικό χώρο, στις απεγνωσμένες προσπάθειές τους να πλήξουν το αντάρτικο ελληνικό κίνημα. Σύμφωνα με τα δεδομένα, στην περιοχή της Σπηλιάς, βρέθηκε διμοιρία ανταρτών, στο πλαίσιο του σχεδίου «Κιβωτός» του ΣΜΑ (Στρατηγείο Μέσης Ανατολής) που απέβλεπε στο να καταφερθούν πλήγματα κατά των Γερμανών, ιδιαίτερα στον τομέα των μεταφορών. Προς τιμήν των ηρωικών θυμάτων της αιματηρής αυτής συμπλοκής, έχει στηθεί μνημείο.

Λέγεται πως η ονομασία του χωριού προέρχεται από τα πολλά σπήλαια. Μερικά από τα γνωστά σπήλαια είναι η «Λιπαρότρυπα», η «Παλαιόπορτα» και η «Ζαρ-Τρύπα». Σύμφωνα με τις πληροφορίες, στο σπήλαιο Παλαιότρυπα, την περίοδο της Κατοχής πολλοί Σπηλιώτες κρύφτηκαν σ’ αυτό το σπήλαιο όπως επίσης και Ισραηλίτες για να αποφύγουν την καταδίωξη των Γερμανών.

Η αποκάλυψη του σπηλαίου Ζαρ-Τρύπα έγινε και με συμμετοχή της εφημερίδας «Ελευθερία» (22/08/1995). Το σπήλαιο είναι εντυπωσιακών διαστάσεων και καταπληκτικού διάκοσμου από σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Σύμφωνα με εικασίες ντόπιων, πριν 80 περίπου χρόνια, το σπήλαιο, που ήταν αφιερωμένο στις Ορειάδες Νύμφες, είχε ανακαλυφθεί και είχε γίνει προσπάθεια εξερεύνησής του, η οποία όμως δεν έφερε αποτελέσματα. Γι αυτόν ακριβώς το λόγο αφέθηκε μέσα στο σπήλαιο ελεύθερο ένα σκυλί, το οποίο μετά από ένα μήνα περίπου έδωσε σημεία ζωής στην περιοχή του Στομίου, γεγονός που ερμηνεύεται ότι υπάρχει έξοδος του σπηλαίου και από την πλευρά του Στομίου.

Σε μονοπάτι που συνδέει το Συκούριο με τη Σπηλιά, βρίσκεται το γεφύρι της Σπηλιάς, που θεωρείται ως ένα από τα καλύτερα παλιά γεφύρια της Θεσσαλίας. Αποτελεί μοναδικό διατηρητέο μνημείο για την περιοχή. Η κατασκευή του χρονολογείται το 18ο αιών. Παλιοί τεχνίτες της Σπηλιάς αναφέρουν ότι για το θόλο που διασώζεται σε άριστη κατάσταση χρησιμοποιήθηκαν αυγό και λάδι για να δέσει η λάσπη με την πέτρα.

Η Σπηλιά αποτελεί το κυριότερο και κεντρικότερο ορμητήριο για ανάβαση στην κορυφή του Κισσάβου όπου βρίσκεται το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία υψόμετρο 1.978μ., αλλά και για πεζοπορία, ορειβασία, αναρρίχηση και άλλες μορφές εναλλακτικού τουρισμού,  που πραγματοποιούνται ήδη στον Κίσσαβο.

Προτεινόμενες ορειβατικές διαδρομές: α) Σπηλιά Καταφύγιο Ορειβατικού Συλλόγου. Πανέμορφη διαδρομή. Το μονοπάτι διασχίζει ένα σπάνιο δάσος με τεράστιες πουρναριές, το γνωστό αισθητικό άλσος. β) Σπηλιά – κορυφή Κισσάβου – Ανατολή. Στην αρχή της διαδρομής υπάρχει το εντυπωσιακό δάσος βελανιδιάς στη θέση «Κουρί». Μετά το καταφύγιο η διαδρομή συνεχίζει στο γυμνό αλπικό τοπίο, μέχρι την κορυφή του βουνού και στο υπόγειο ξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία. γ) Σπηλιά – Αμπελάκια, η θέα της λίμνης, στο δρόμο από τη Σπηλιά προς τα Αμπελάκια, εκπλήσσει τους ταξιδιώτες. η) η διαδρομή Συκούριο – Σπηλιά είναι σύντομη αλλά φανταστική, ανηφορίζοντας διασχίζουμε το πευκοδάσος και τέλος ε) Σπηλιά – Συναχόβρυση – Τράπεζος – Προφήτης Ηλίας. Η ανάβαση αυτής της εντυπωσιακότατης διαδρομής πραγματοποιείται από τα νοτιοδυτικά.

Αξίζει να αναφερθεί πως τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκαν, στο χωριό, πανελλήνιοι αγώνες πρωταθλήματος ορεινής ποδηλασίας και κάθε χρόνο διοργανώνονται θρησκευτικές, πολιτιστικές εκδηλώσεις και αποκριάτικα δρώμενα.

Αξιοσημείωτες είναι και οι εκκλησίες και τα ξωκλήσια που αξίζει ο περιηγητής να επισκεφθεί όπως του Αγίου Χαραλάμπους, του Αγίου Αθανασίου, του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που είναι μέσα σε βράχο στο βόρειο τμήμα του χωριού. Στο πανηγύρι του δεκαπενταύγουστου, κατακλύζεται από πιστούς οι οποίοι έρχονται από διάφορα μέρη για να προσκυνήσουν τη Χάρη της.

Εκατό μέτρα από τη Σπηλιά είναι το ξωκλήσι του Αγίου Παντελεήμονα, μέσα σε κατάφυτη περιοχή. Ο χώρος είναι ιδανικός για ξεκούραση και μικρή στάση. Λίγο πιο χαμηλά από το ξωκλήσι υπάρχει πηγή με κρύο νερό από την κωνική κορυφή του Κισσάβου. Από την ίδρυσή του και μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα ήταν Μοναστήρι και είχε Μετόχι στη Σπηλιά.

Ιδανική τοποθεσία για πικνίκ το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, μέσα στο δάσος Κουρί, με γραφικές πλακοστρώσεις, πέτρινα καθιστικά, πάγκους φαγητού, παγκάκια, βρύσες και παιδική χαρά.

Η Σπηλιά παραμένει ζωντανή, γραφική και με σεβασμό στην παράδοση. Οι Σπηλιώτες είναι φιλόξενοι, κάνουν τον επισκέπτη να νιώσει ότι είναι δικός τους άνθρωπος. Η ανακάλυψη της ανεπιτήδευτης ομορφιάς της Σπηλιάς έχει ιδιαίτερη γοητεία. Στην καρδιά του Χειμώνα, μία βόλτα με το χιονισμένο τοπίο γύρω μας είναι μαγεία.

@Το παρόν κείμενο, Περιηγήσεις από την Αίγλη Μότσιου. Σπηλιά, το μπαλκόνι του Κισσάβου, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ την Κυριακή του Πάσχα στις 4 Απριλίου 2010.