Θέατρο: Η ωραία Ελένη της Αιγύπτου!

«Οι θεοί δεν νιώθουν μίσος για τους ευγενείς, οι δυσκολίες της ζωής είναι όλες για τους αφανείς…»

Το καλοκαίρι έχουμε τη χαρά όσοι ζούμε στην επαρχία να βλέπουμε από κοντά αγαπημένους ηθοποιούς σε εξαιρετικά έργα. Φέτος το καλοκαίρι  ο Ευριπίδης έχει την τιμητική του. Έργα του περιοδεύουν  σ΄ όλη την Ελλάδα από μία πλειάδα άξιων ηθοποιών.  Όπως η «Ελένη» που είδαμε στις 30 Ιουλίου στο Κηποθέατρο του Αλκαζάρ. Παρότι ήταν η πιο θερμή μέρα του καλοκαιριού για τη Λάρισα το Κηποθέατρο ήταν σχεδόν γεμάτο!!! Οι θεατρόφιλοι της Λάρισας είδαν μία εξαιρετική παραγωγή των ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Καλαμάτας και Αγρινίου, ικανοποιήθηκαν πάρα πολύ από το έργο, τη μουσική, το έξυπνο σκηνικό, τα κουστούμια και θαύμασαν από κοντά τους άξιους και αγαπημένους μας ηθοποιούς.

«Ο άδικος ποτέ χαρά δεν βλέπει, μονάχα με το δίκιο η σωτηρία»

 Για τον Ευριπίδη

«δεν υπάρχει  διαφορά ανάµεσα στους  νικητές και  τους ηττηµένους ενός πολέµου·  η συµφορά είναι  όµοια για όλους και  ο θάνατος χτυπά όλα τα έθνη και  όλες τις µάνες». Ο Ευριπίδης καταλαβαίνει ότι ο πόλεμος φέρνει μόνο καταστροφές κι ότι οι διαφορές μεταξύ των λαών θα μπορούσαν να λυθούν και με άλλους τρόπους.  Ο πόλεμος είναι μια τρέλα, μια πλάνη που έχει και οικτρά αποτελέσματα. Η πίστη του για την ειρήνη και η απέχθειά του για τον πόλεμο τον οδηγεί να γράψει αυτήν την τραγωδία που είναι η κραυγή της καρδιάς ενός ειρηνιστή: «Ανέμυαλοι όσοι αποζητούν τη δόξα με λόγχες και με δυνατά στον πόλεμο κοντάρια, λογαριάζοντας αστόχαστα πως έτσι θα πάψουν των θνητών τις συμφορές.» «Τόσος μόχθος κι αγώνας για έναν ίσκιο;» ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί το μοτίβο του ειδώλου για να αναδείξει τον παραλογισμό και τη ματαιότητα του πολέμου.

«Το αδύνατο αν ζητάς, σοφός δεν είσαι»

Το έργο,

η αντιπολεμική τραγικωμωδία αρχίζει με την Ελένη ικέτιδα στο μνήμα του Πρωτέα να εξιστορεί τα δεινά της και να προσπαθεί να αποφύγει το γιο του νεκρού βασιλιά και κυβερνήτη της χώρας  Θεοκλύμενο που θαμπωμένος από την ομορφιά της την ερωτεύτηκε και την  πιέζει να τον παντρευτεί. Εκεί την συναντά ο Τεύκρος, ο οποίος στο ταξίδι για την Κύπρο περνά από την Αίγυπτο για να πάρει χρησμό από τη κόρη του Πρωτέα, Θεονόη που είχε προφητικές ικανότητες. Ο Τεύκρος λοιπόν δίνει πληροφορίες στην Ελένη σχετικά με την οικογένειά της και το Μενέλαο. Της λέει μάλιστα ότι πληθαίνουν οι φήμες ότι ο άνδρας έχει πεθάνει, έτσι εξανεμίζεται και η τελευταία ελπίδα της για να επιστρέψει ζωντανή με το Μενέλαο στην Σπάρτη. Έτσι η ηρωίδα με τις Σπαρτιάτισσες γυναίκες που αποτελούν το Χορό θρηνεί για την τύχη της. Σ' αυτό το σημείο εμφανίζεται ρακένδυτος και ναυαγός ο Μενέλαος, ο οποίος αφηγείται τις δικές του περιπέτειες μετά την άλωση της Τροίας. Αφού απαριθμεί τα δεινά του, που είναι ταυτόχρονα δεινά αιώνια που προκαλεί ο πόλεμος, αποκαλύπτει ότι τη γυναίκα του την έκρυψε στο βάθος μια σπηλιάς μαζί με άλλους ναυαγούς. 

Μη γνωρίζοντας πού βρίσκεται, πλησιάζει το παλάτι ζητώντας τρόφιμα και βοήθεια. Η γριά θυρωρός που τον υποδέχεται τον προτρέπει να φύγει το γρηγορότερο, καθώς ο Θεοκλύμενος έχει βγάλει εντολή ότι θα σκοτώνεται όποιος Έλληνας φτάσει τη χώρα του, του εξηγεί ότι μισεί τους Έλληνες εξαιτίας της Ελένης, φοβούμενος μην τη χάσει.  Φυσικά ταράζεται στο άκουσμα του ονόματος της Ελένης και προβληματίζεται για την σχέση αυτής της γυναίκας που είναι στην Αίγυπτο και της «δικής» του που είναι κρυμμένη στην σπηλιά. Οι γυναίκες του Χορού αναγγέλλουν χαρμόσυνα ότι ο Μενέλαος ζει και ότι μάλιστα βρίσκεται ναυαγός στις όχθες του Νείλου. Στη συνέχεια έχουμε την πρώτη συνάντηση του ζευγαριού, όπου η Ελένη τρομάζει στην παρουσία του «άγνωστου» άνδρα και σπεύδει να κρυφτεί στο μνήμα του Πρωτέα. Ο Μενέλαος διαπιστώνει την ομοιότητα αυτής της γυναίκας με της Ελένης στην σπηλιά και σαστίζει. 

Η στιχομυθία που ακολουθεί θα οδηγήσει στην αναγνώριση του Μενέλαου από την Ελένη, η οποία προσπαθεί να τον πείσει ότι αυτή είναι η πραγματική του γυναίκα και ότι αυτό μαζί του έχει απλώς το είδωλο που δημιούργησε η Ήρα. Η δυσπιστία του Μενέλαου διαλύεται όταν ένας πιστός του σύντροφος και φύλακας της Ελένης στη σπηλιά, έρχεται να αναγγείλει την εξαφάνιση της γυναίκας που είχαν εντολή να φυλάνε. Χάθηκε στον ουρανό οικτίροντας Έλληνες και Τρώες που πολεμούσαν τόσα χρόνια για κάτι το άυλο, «για ένα πουκάμισο αδειανό, για μια Ελένη». Έτσι έχουμε την αναγνώριση της Ελένης από το Μενέλαο. Οι δύο σύζυγοι εκφράζουν τη χαρά και την ανακούφιση τους για τη συνάντησή τους.

Η Ελένη εξηγεί στη συνέχεια ότι ο μόνος τρόπος για φύγουν ζωντανοί από την Αίγυπτο είναι να παρακαλέσουν τη Θεονόη να κρατήσει μυστικό τον ερχομό του Μενέλαο, γιατί διαφορετικά κινδυνεύει από το Θεοκλύμενο. Αφού πέσει η Ελένη στα πόδια της ως ικέτις και εξασφαλίσουν τη σιωπή της Θεονόης καταστρώνουν το σχέδιο της διαφυγής τους. Ο Μενέλαος εμφανίζεται στον Θεοκλύμενο ως αγγελιοφόρος του δικού του θανάτου, ενώ η  Ελένη ζητεί από το Θεοκλύμενο να της παράσχει ένα καράβι για να ανοιχτεί στο πέλαγος, ώστε να αποδώσει, ως όφειλε βάσει των εθίμων, τις νεκρικές τιμές στο νεκρό της άνδρα.  

Η Ελένη χρησιμοποιεί τα συναισθήματα του ερωτευμένου βασιλιά της Αιγύπτου προς αυτήν  και του υπόσχεται ότι θα τον παντρευτεί.  Η αποφασιστικότητά της και η αφοσίωση που του δείχνει, κάμπτουν όλους τους ενδοιασμούς του. Ασφαλώς η Ελένη αξιοποιεί στο έπακρο τη φυσική γοητεία της, τη γυναικεία πονηριά  και την αδυναμία που της έχει ο βασιλιάς Θεοκλύμενος. Έτσι καταφέρνουν να ξεγελάσουν τον ανυποψίαστο, ερωτευμένο, ευάλωτο και εύπιστο Θεοκλύμενο και να δραπετεύσουν οι δύο σύζυγοι. Όταν βέβαια το μαθαίνει ο Θεοκλύμενος είναι έτοιμος να σκοτώσει τη Θεονόη, εμφανίζονται όμως οι Διόσκουροι, οι αδελφοί της Ελένης, και ως «από μηχανής θεός» τον πληροφορούν για τη θέληση των θεών και της μοίρας και τον πείθουν να αποδεχτεί τα γεγονότα.

«Το όνομα ολούθε πάει, όχι το σώμα»,

και αν το όνομα χρωματίστηκε με τα πιο μελανά χρώματα, ως αιτία ενός αιματηρού πολέμου, το αντικείμενο του πόθου, η ενσάρκωση της απόλυτης ομορφιάς, πέταξε σα νεφέλη στην χώρα του Νείλου. Εκεί τοποθετεί και ο ποιητής τη δράση του έργου του, την Ελένη με τις ακόλουθές της, μία Ελένη αμόλυντη, αθώα και άσπιλη που περιμένει τον άντρα της στην Αίγυπτο, πιστή στο γάμο της. Κι έτσι, ο Τρωικός Πόλεμος έγινε για ένα «πουκάμισο αδειανό», όπως γράφει και ο Γιώργος Σεφέρης στη δική του «Ελένη». 

«Ο ευτυχισμένος όταν κακοπάθει νιώθει πικρότερη τη δυστυχία, παρ΄ όσο αυτός που από παλιά τη ξέρει»

Η Ελένη

είναι μία αμφιλεγόμενη,  μυθική ηρωίδα. Καμία γυναικεία μορφή της μυθολογίας δεν έχει εμπνεύσει τη λογοτεχνία όσο η Ελένη, και καμία δεν έχει προκαλέσει τόσο αντιφατικά σχόλια, και αντικρουόμενες κρίσεις, τόσο στα αρχαία όσο και στα νεότερα χρόνια. Ενσάρκωση της ιδανικής ομορφιάς αλλά και της απιστίας, αλλά και σύμβουλο της ανθρώπινης ματαιοδοξίας, η Ελένη κέντρισε το ενδιαφέρον μεγάλων ποιητών, από τον Όμηρο, τον Στησίχορο και τον Ευριπίδη, μέχρι τον Γκαίτε, τον Ελύτη και τον Σεφέρη. Ο Δημήτρης Δημητριάδης γράφει στη μελέτη με τίτλο «Ο ιός της Ελένης»:

Η Ελένη βρίσκεται στο κέντρο του πάσχοντος κύκλου. Πρόσωπα και γεγονότα, ολόκληρη η διαταραγμένη Ιστορία, η περιφέρεια του προσβεβλημένου κύκλου, περιστρέφονται γύρω της, με κινήσεις προς αυτήν άλλοτε θετικές και άλλοτε απωθητικές.[…] Για τον καθένα από αυτούς υπάρχει και μια διαφορετική Ελένη, για όλους όμως πρόκειται για ‘’ένα’’ πρόσωπο το οποίο εξ΄ αρχής, και εν τέλει, παραμένει ασύλληπτο: κανείς δεν μπορεί να πει πως την κατέχει, κανείς δεν αισθάνεται εντελώς βέβαιος πώς αυτό που γνωρίζει και που στέκεται μπροστά του, είναι αυτό που πιστεύει πώς είναι – το πιστεύει αλλά η πίστη αυτή είναι το άλλο όνομα της αυταπάτης, της πλάνης, της ψευδαίσθησης. Η πίστη και η βεβαιότητα είναι κλονισμένες εκ προοιμίου. Όλα τελούν υπό το κράτος και τη σκιά της αμφιβολίας και της ανατροπής. Η γνώση, εκεί που είναι έτοιμη να θριαμβεύσει και να δώσει τους αναμενόμενους καρπούς της, ξαφνικά ανασκευάζει, διαψεύδεται, διασύρεται, κονιορτοποιείται. […]

 η Ελένη τελεί είτε υπό συνεχή διωγμό είτε υπό συνεχή αναζήτηση, άλλοτε ως αντικείμενο επιθυμίας, άλλοτε ως στόχος μίσους και εκδίκασης, άλλοτε ως αίτιο φόβου και τρόμο. […]εκτός από τους χιλιάδες Έλληνες και Τρώες που πέθαναν για αυτήν αλλά προπαντός από αυτήν, οι τρεις βασικοί ανδρικοί χαρακτήρες: Τεύκρος, Μενέλαος, Θεοκλύμενος, όμως κι οι άλλοι – άγγελοι, ναύτες, στρατιώτες - , έστω και μετά, πολλά χρόνια μετά το τέλος του Τρωικού πολέμου, μέχρι την στιγμή που εκτυλίσσεται το έργο, όλοι, είναι προσβεβλημένοι από ‘’Ελένη’’, την φέρουν μέσα τους, είναι φορείς της. […]Η αφήγηση όμως του τελευταίου αγγέλου μας δίνει μία εικόνα της Ελένης όπως δεν την έχουμε δει ακόμα μέσα στο έργο, αλλά όπως την έχουν δει, την έχουν υποστεί ή την περιγράφουν περίτρομοι ή παράφρονες από τρόμο όλοι εκείνοι που έπεσαν με τον έναν ή τον άλλον  τρόπο θύματά της. Η εικόνα λοιπόν που μας δίνει ο άγγελος για αυτήν -  να ερεθίζει τους στρατιώτες του Μενελάου να σφάξουν τους ναύτες του Θεοκλύμενου – αποτελεί τη σημαντικότερη μεταμόρφωσή της, την κορυφαία μετάλλαξή της.[…]

«Ο πιο σπουδαίος μάντης είναι η σκέψη και η ορθή μας  κρίση»

Ο Μενέλαος

είναι κι αυτός ένα τραγικό πρόσωπο και εμφανίζεται σε αυτό το έργο γεμάτος αντιθέσεις, από τη μία είναι ένας ένδοξος στρατιώτης γεμάτος αντρεία και γενναιότητα κι από την άλλη εμφανίζεται απλοϊκός, με επιπόλαιη σκέψη, σε σημείο που πολλές φορές να προκαλεί τα γέλια στους θεατές. Οι αντιθέσεις αυτές δικαιολογούνται από την άσχημη σωματική και ψυχική κατάσταση του, αφού από λαμπρός βασιλιάς έχει μετατραπεί σε ρακένδυτο ναυαγό. Ντρέπεται για την ταπείνωσή του, ωστόσο η σωτηρία της γυναίκας του και των συντρόφων του αποτελεί προτεραιότητα για αυτό και δεν διστάζει να χτυπήσει την πόρτα του πλούσιου παλατιού και να ικετέψει ζητώντας βοήθεια.

«Η πιο μεγάλη δύναμη είναι η ανάγκη»

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Παραγωγή: ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Καλαμάτας - ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Αγρινίου
Μετάφραση: Δημήτρης Δημητριάδης, Σκηνοθεσία : Βασίλης Νικολαΐδης
Σκηνικά-Κοστούμια: Νίκος Σαριδάκης, Μουσική: Νίκος Ξανθούλης
Χορογραφία: Αγγελική Στελλάτου, Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ,
Οργάνωση Παραγωγής: LP ART

ΔΙΑΝΟΜΗ
ΕΛΕΝΗ: ΠέμυΖούνη,

ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Αντώνης Καφετζόπουλος

ΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΣ: Αντώνης Καρυστινός
ΤΕΥΚΡΟΣ: Νίκος Αρβανίτης,
ΘΕΟΝΟΗ: Νίκη Παλληκαράκη,

Α΄ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ - ΔΙΟΣΚΟΥΡΟΣ : Γιάννης Κοτσαρίνης,

Β΄ ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ - ΔΙΟΣΚΟΥΡΟΣ: Γιώργος Τσαπόγας,
ΓΡΙΕΣ: Ευγενία Μαραγκού, Εύα Κάρτσακλα

ΧΟΡΟΣ
Νίκη Παλληκαράκη, Ευγενία Μαραγκού, Ειρήνη Τζανετουλάκου, Ηλέκτρα Καρτάνου, Κατερίνα Φωτιάδη, Εύα Κάρτσακλα, Μαρία Τζάνη, Νίκη Αναστασίου, Εύη Γιαννακοπούλου.