Το τροπάριο της Κασσιανής: «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή,»

Θεματική Ενότητα: Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία,

ΕΛΠ21, (2014-2015)_ 4η Εργασία

Βυζαντινολόγος K. Krumbacher (1856-1909):
«Η Κασσιανή αποτελεί παράδοξον φαινόμενον
 εν τω γενικώ ποιητικώ συναγωνισμώ.
 Την ποίησή της διακρίνει ευγένεια ύφους
 και γλυκύτης μέλος ακορέστου»[0].

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σε αυτή την εργασία θα ασχοληθούμε με την βυζαντινή λογοτεχνία και συγκεκριμένα με την υμνογραφία και με το χρονογράφημα. Η βυζαντινή υμνογραφία υπάγεται στη θρησκευτική ποίηση και είναι ένας από τους βασικούς κλάδους της βυζαντινής ποίησης. Εκφράζει τη συλλογική φωνή της εκκλησίας, μπορεί να χαρακτηριστεί και δημώδης ποιητική θρησκευτική έκφραση, προσιτή στο κοινό των πιστών που συμμετέχουν στη ζωή της χριστιανικής εκκλησίας. Παράλληλα εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο της ελληνικής ποιητικής παράδοσης με το λυρικό, δοξαστικό ή ευχαριστηριακό χαρακτήρα της, τη ζωντανή γλώσσα, το πλήθος εκφραστικών της μέσων και τη μουσικότητά της[1]. Η χρονογραφία ανήκει ως κατηγορία στην βυζαντινή ιστοριογραφία. Η χρονογραφία διαφέρει από την ιστοριογραφία κυρίως ως προς τον στόχο και τη μέθοδο σύνταξή της. Η αρχή της εκτιμάται τον 6ο αιώνα και με τα προγενέστερα είδη των χρονικών των πόλεων που ήταν σύντομες καταγραφές γεγονότων και την χριστιανική χρονογραφία  που διηγείτο από κτίσεως του κόσμου (2ο – 4ο αιώνα). Η προσφορά της είναι μεγάλη διότι παρέχει λεπτομέρειες για τη καθημερινή ζωή των βυζαντινών και θεωρείται αξιόπιστη πηγή από τους ιστορικούς ερευνητές για τη στρατιωτική και διοικητική ορολογία της εποχής και για ονομασίες των ξένων λαών την εποχή εκείνη[2].

Συνδετικός κρίκος των δύο λογοτεχνικών έργων που θα εξετάσουμε σε αυτή την εργασία είναι η Οσία και υμνωδός Κασσιανή[3]. Στην πρώτη ενότητα θα επιχειρήσουμε την νοηματική αποτίμηση και τη λογοτεχνική προσέγγιση του τροπαρίου της Κασσιανής «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή,» του 9ου αιώνα[4].Στη δεύτερη ενότητα θα εξετάσουμε το κείμενο του Συμεών του Λογοθέτη[5]που αναφέρεται στην Κασσιανή ως υποψήφια σύζυγος του Βασιλιά Θεόφιλου, και θα το συγκρίνουμε με τα ιστορικά στοιχεία από τους μελετητές του βίου και του έργου της βυζαντινής ποιήτριας Κασσιανής[6]. Στη συνέχεια θα καταθέσω την άποψή μου σχετικά για την δημιουργία της συγκεκριμένης ιστορίας.

ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ

1. Νοηματική αποτίμηση και λογοτεχνική προσέγγιση του τροπαρίου της Κασσιανής.

Η Κασσιανή ήταν από τους σημαντικότερους υμνογράφους της εκκλησίας. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από ευσεβείς και πλούσιους γονείς μεταξύ το 800-805. Σε νεαρή ηλικία αποφάσισε να μονάσει σε μοναστήρι της περιοχής της Κωνσταντινούπολης και εκεί αφιερώθηκε να δοξάζει τον Κύριο μέσα από τις προσευχές της και τα λογοτεχνικά της έργα, την εκκλησιαστική ποίηση και υμνογραφία[7].

Το ποιητικό της έργο της Κασσιανής είναι πλούσιο και αξιόλογο. Χαρακτηρίζεται ως η πρώτη των χριστιανών ποιήτρια, υμνογράφος και μελωδός. Η Κασσιανή με τέχνη και δημιουργικό, ποιητικό λόγο συνέθεσε τους ύμνους της. Η φιλολογική και θεολογική συγκρότηση που διέθετε τη βοήθησε να συνδυάσει λυρισμό και θεολογία. Ο αφηγηματικός της τρόπος εκφράσεως καθιστά ακόμη και σήμερα προσιτή τη ποίησή της, αναδεικνύει την απλότητα του λόγου, την εικονική παραστατικότητα και την ακρίβεια της σκέψης της[8].

Εμπνεύστηκε τη θεματολογία της από την Αγία Γραφή, τη ζωή της εκκλησίας, τους αγίους και πατέρες της πίστεως. Σύνδεσε χρόνο, τόπο, πρόσωπα, έννοιες και γεγονότα και στήριξε την τεχνοτροπία της αντιθετικά: τότε μεν-νυν δε, ενθάδε-εκεί, Καίσαρος-Χριστού κ.ά.[9].

Ένα από τα έργα της είναι το ιδιόμελο, δοξαστικό τροπάριο της Κασσιανής «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή,…»[10], ψάλλεται το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης στις Εκκλησίες και αποτελεί έναν από τους ωραιότερους εκκλησιαστικούς ύμνους.

Η Κασσιανή εμπνεύστηκε το συγκεκριμένο ύμνο από τα λόγια των Ευαγγελιστών[11], και από την έξωση από τον Παράδεισο του Αδάμ και της Εύας[12]. Τα λόγια των Ευαγγελιστών δεν αναφέρονται στη Μαρία τη Μαγδαληνή, όπως πολλοί πιστεύουν, αλλά στην ανώνυμη αμαρτωλή γυναίκα, τη μοιχαλίδα, που ο Χριστός έσωσε από βέβαιο λιθοβολισμό του έξαλλου πλήθους των Φαρισαίων για το ηθικό της παράπτωμα[13].

Η υμνογράφος με λυρική έξαρση και υποβλητικότητα δημιούργησε και σύνθεσε το τροπάριο το οποίο είναι γραμμένο στο α’ πρόσωπο ενικού, παρουσιάζει των εαυτό της ως αμαρτωλή και απευθύνεται στο Κύριο Ιησού Χριστό στο β’ πρόσωπο ενικού, ζητώντας συγχώρεση, ο τρόπος αυτός δείχνει αμεσότητα. Το ύφος της γραφής της είναι γλαφυρό και ο ποιητικός της λόγος διακρίνεται από ευγένεια και καλαισθησία, απέραντη γλυκύτητα, τρυφερότητα και συναίσθημα, είναι καλοδουλεμένος με χάρη και μουσικότητα.

Η δημιουργός στο στίχο «μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν,ὀδυρομένη, μύρα σοι, πρὸτοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει» τονίζει το συναίσθημα μετάνοιας που την διακατέχει. Παρομοιάζει την αμαρτία με το πυκνό σκοτάδι, που δεν επιτρέπει στον άνθρωπο να διακρίνει την πορεία του αφού δεν υπάρχει ούτε το αμυδρό φως της σελήνης. Τη χαρακτηρίζει σαν ασυγκράτητη ηδονή και σαν έρωτα, θέλοντας να τονίσει τη μεγάλη δυσκολία του ανθρώπου να απαλλαγεί από αυτήν «νύξ μοι ὑπάρχει, οἶστρος ἀκολασίας,ζοφώδης τεκαὶἀ σέληνος ἔρως τῆςἁμαρτίας». Στην πάλη εναντίον της αμαρτίας, μοναδικό όπλο του ανθρώπου είναι η πηγή των δακρύων και οι στεναγμοί της καρδιάς «Δέξαι μου τὰς πηγὰς τῶν δακρύων, … κάμφθητί μοι πρὸς τοὺς στεναγμοὺς τῆςκαρδίας» Κλείνει το τροπάριο με ευσέβεια και το ελπιδοφόρο μήνυμα ότι μόνο η άπειρη ευσπλαχνία του Θεού μπορεί να δώσει την ελπίδα «Μή με τὴν σὴν δούλην παρίδῃς, ὁ ἀμέτρητον ἔχων τὸ ἔλεος»[14].

Παρατηρούμε ότι κεντρικό θέμα του ύμνου είναι η μετάνοια. Η βυζαντινή ποιήτρια δημιούργησε τον ύμνο με βάσει των χριστιανικών αξιών της ορθόδοξης θρησκείας: αμαρτία – μετάνοια – εξομολόγηση – συγχώρεση. Είναι τα στάδια, που πρέπει να περάσει ο αμαρτωλός άνθρωπος για να συμπορευθεί με τους συνανθρώπους του, το δρόμο της ελευθερίας και της αγάπης. Είναι το πέρασμα από το κατ’ εικόνα Θεού, στο καθ’ ομοίωσιν, στη θέωση. Ο ύμνος έχει ηθικό δίδαγμα: Ο Θεός συγχωρεί τον άνθρωπο που μετανοεί για τις αμαρτίες του. Η αγάπη του Θεού για τον άνθρωπο είναι αμέτρητη. Το ίδιο καλείται να κάνει και ο άνθρωπος για τους συνανθρώπους του. Να συγχωρεί και να αγαπά.

Για αυτό το τροπάριο, η λαϊκή παράδοση αναφέρει ένα θρύλο με πρωταγωνιστές την δημιουργό του Κασσιανή και τον αυτοκράτορα Θεόφιλο. Το περιεχόμενο της  λαϊκής παράδοσης αναφέρει ότι ο Θεόφιλος επισκέφτηκε τα μοναστήρια της Κωνσταντινούπολης. Σε ένα από αυτά μόναζε η Κασσιανή, η οποία δεν εμφανίσθηκε στην υποδοχή του αυτοκράτορα Θεόφιλου. Ήταν στο κελί της και έγγραφε τους στίχους. Όταν ο Θεόφιλος, που μάλλον την έψαχνε, έφθασε στο κελί της εκείνη κρύφτηκε. Ο Θεόφιλος είδε το μισοτελειωμένο τροπάριο και πρόσθεσε τις λέξεις «τῷ φόβῳ ἐκρύβη» υπαινισσόμενος ότι η Κασσιανή κρύφτηκε από αυτόν. Αφού έφυγε η Κασσιανή βγήκε από την κρυψώνα της κράτησε τις λέξεις που πρόσθεσε ο Θεόφιλος και τελειοποίησε το τροπάριο. Υπάρχουν και άλλες εκδοχές που αναφέρουν ότι ο Θεόφιλος ντυμένος μοναχός μπήκε ξαφνικά στο κελί της και εκείνη κρύφτηκε σε άλλο κελί και ότι συμπλήρωσε περισσότερες λέξεις στο τροπάριο[15].

Αν και υπάρχουν ιστορικοί που αποδέχτηκαν το θρύλο ως ιστορικό γεγονός, ωστόσο πρόκειται για λαϊκή παράδοση που γεννήθηκε σε μεταγενέστερη εποχή. Λέγεται ότι δημιουργήθηκε επειδή δεν μπορούσαν να ερμηνεύσουν τους στοίχους «ὧν ἐντῷ παραδείσῳ Εὔατὸ δειλινόν, κρότοντοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη.» Η σοφή δημιουργός με παραστατικό τρόπο περιγράφει ότι το βράδυ στο παράδεισο η Εύα άκουσε τα βήματα του Θεού (σαν του ανθρώπου) και επειδή είχε ένοχη την συνείδησή της κρύφτηκε[16].

Το έργο της Κασσιανής είναι διαχρονικό και πάντα επίκαιρο και, συγκινεί τους πιστούς ειδικά την Μεγάλη Εβδομάδα με το τροπάριο της Κασσιανής. Έγινε γνωστή ως ποιήτρια-υμνογράφος και μελωδός, ωστόσο έγινε γνωστή και ως θρυλική φυσιογνωμία, ως υποψήφια της νυφικής διαδικασίας εκλογής συζύγου του Βασιλέως Θεόφιλου (829-842)[17].Στην επόμενη ενότητα θα προσπαθήσουμε να ερευνήσουμε αν ευσταθεί ιστορικά κι αυτός ο θρύλος.

ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ

2.Σύγκριση του κειμένου του Συμεών του Λογοθέτη με τα ιστορικά στοιχεία από τους μελετητές του βίου και του έργου της Κασσιανής.

Στο συγκεκριμένο κείμενο αναφέρεται ότι η μητέρα του Βασιλιά Θεόφιλου,Ευφροσύνη, προκειμένου να νυμφεύσει τον γιο της,  διοργάνωσε τελετή με κόρες ευγενών στο παλάτι στον τρίκλινο Μαργαρίτη. Η Ευφροσύνη έδωσε στον γιο της το χρυσό μήλο για να το δώσει στην γυναίκα που θα διαλέξει για σύζυγό του. Την προσοχή του Βασιλιά τράβηξε η Ικασία, που η ομορφιά της θάμπωσε το νεαρό Θεόφιλο και σ’ αυτήν επρόκειτο να δώσει το μήλο, σύμβολο της προτίμησής του. Θέλοντας όμως να διαπιστώσει αν και η εξυπνάδα της ήταν ανάλογη με την ομορφιά της, της είπε: «Ὡς ἂρα διά γυναικός ἐρρύη τὰ φαῦλα» υπονοώντας την Εύαπου από αυτήν ξεκίνησαν τα κακά, και η Ικασία απάντησε: «Ἀλλά καὶ διά γυναικός πηγάζει τά κρείττω.» υπονοώντας την Παναγία, που έφερε στον κόσμο το μεγαλύτερο αγαθό.Ο Θεόφιλος θίχτηκε από την έξυπνη απάντηση και έδωσε το μήλο στην Θεοδώρα. Η Ικασία απογοητεύθηκε από την αποτυχία της και πήρε την απόφαση να μονάσει. Έκτισε με δικά της χρήματα ένα μοναστήρι, που πήρε αργότερα το όνομά της, ντύθηκε το μοναχικό σχήμα, αφιερώθηκε στη λατρεία του Θεού και πέρασε όλη της τη ζωή γράφοντας πολλά έργα συνδυάζοντας έτσι τη βαθιά ευσέβεια και την κλίση της στα γράμματα.

Έχοντας ως δεδομένα, βάσει των στοιχείων των ερευνητών, ότι η Κασσιανή γεννήθηκε μεταξύ το 800-805[18], ο Θεόφιλος βασίλευσε κατά τα έτη 829-842[19],η διήγηση για την εκλογή νύφης από τον Θεόφιλο με τη συμμετοχή της Κασσιανής μαρτυρείται πρώτη φορά στις αρχές του 10ου αιώνα, από τον χρονογράφο Γεώργιο Αμαρτωλό και,δεύτερη φορά τέλη του 10ου αιώνα στη διασκευή της Επιτομής από τον Συμεών Μάγιστρο, από την οποία με μικρές παραλλαγές μπορεί να προήλθαν όλα σχεδόν τα υπόλοιπα κείμενα[20]. Δηλαδή, 100 χρόνια περίπου μετά γράφτηκε ένα περιστατικό που ενδεχομένως να έλαβε χώρα 100 χρόνια πριν. Επομένως οι συγγραφείς των συγκεκριμένων χρονογραφιών δεν ήταν παρόντες στη τελετή για την εκλογή συζύγου του Βασιλιά Θεόφιλου και ενδεχομένως να μην ζούσαν καν εκείνη την εποχή.

Αρχικά τα στοιχεία που αντλούμε από το κείμενο του Συμεών Λογοθέτη και τα συναντούμε και σε άλλα κείμενα που αφορούν την Κασσιανή[21] είναι ότι η Κασσιανή ήταν ευγενικής καταγωγής, μόνασε και έγγραψε πολλά έργα εκκλησιαστικά και κοσμικά. Υπάρχουν όμως και στοιχεία που σε σύγκριση με τις πηγές δεν κουμπώνουν μεταξύ τους.

Όπως προκύπτει από την επιστολογραφία της Κασσιανής με τον Θεόδωρο Στουδίτη ήταν μοναχή πριν το 826 (ημερομηνία κοιμήσεως του Οσίου Θεοδώρου 11/11/826)και μάλιστα σε ένα από τα γράμματά του αναφέρει ο Θεόδωρος Στουδίτης ότι  ο βίος της κοντά στο Θεό ήταν από μικρή ηλικία «παιδιώθεν». Αποδεικνύεται ότι η Κασσιανή δεν μπορούσε να ήταν υποψήφια νύφη το 830 αφού αποδεδειγμένα ήταν μοναχή πριν το 826[22].

Σε σχέση με τον υποτιθέμενο διάλογο που είχαν ο Θεόφιλος και η Κασσιανή αποδεικνύεται ότι ήταν φράση από απόσπασμα ομιλίας τουΑγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου «εἰς τὸν Εὐαγγελισμὸν τῆς ὑπερεωδόξου, Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου». Άλλη πηγή αναφέρει ότι η φράση αυτή ανήκει σε έργο του Πρόκλου Κωνσταντινουπόλεως (434-446), μαθητή του Χρυσοστόμου. Η άποψη των ερευνητών είναι ότι με την πάροδο του χρόνου αυτή η φράση χρησιμοποιήθηκε ως παροιμία, ως ρήση και ότι δεν ήταν δημιούργημα της στιγμής των διαλεγομένων, αν αυτή η συνάντηση είχε πραγματοποιηθεί[23].

Άξιες λόγου είναι οι παρατηρήσεις: η μητέρα του Θεόφιλου ήταν η Θέκλα και όχι η Ευφροσύνη. Η Ευφροσύνη ήταν η μητριά του.Ως τόπος εκλογής νύφης αναφέρεται ο Μαργαρίτης τρίκλινος, ο οποίος δεν υπήρχε στην εποχή του γάμου του Θεόφιλου.Ο γάμος του Θεόφιλου και της Θεοδώρας πραγματοποιήθηκε το 830, η Κασσιανή  εκείνη την εποχή ήταν 30 ετών και ο Θεόφιλος ήταν 17 ετών. Στη βιογραφία της Θεοδώρας που περιγράφεται το περιστατικό εκλογής νύφης, δεν μνημονεύεται η Ικασία, ούτε οι αφηγητές ανέκδοτων περιστατικών του Θεόφιλου αναφέρουν το περιστατικό εκλογής νύφης[24].

Υπάρχουν μελετητές που υποστηρίζουν ότι στην αφήγηση των χρονογράφων υπάρχουν  στοιχεία παραμυθιού και λαϊκές αντιλήψεις όπως λόγου χάρη το μοτίβο της δημόσιας εκλογής συζύγου, το οποίο είναι διαδεδομένο σε πολυάριθμα παραμύθια της παγκόσμιας λογοτεχνίας, το χρυσό μήλο σύμβουλο γάμου και βραβείου ομορφιάς από την ελληνική μυθολογία[25]. 

Οι μελετητές του βίου και του έργου της Κασσιανής συγκλίνουν ότι το περιστατικό αυτό δεν αποδεικνύεται ιστορικά. Ωστόσο υποστηρίζουν ότι ο μύθος – θρύλος πλάστηκε από το μοναστικό κύκλο της Κασσιανής για να προστατευθεί το μοναστήρι από το μένος του διωγμού του Βασιλιά Θεόφιλου κατά των εικονόφιλων μοναχών. Είναι μία άποψη που αποκτά αληθοφάνεια αν προστεθεί το γεγονός ότι η Κασσιανή υπέστη διωγμό, και μαστίγωση υποστηρίζοντας τις άγιες εικόνες και την ορθή ομολογία της πίστεως, επί αυτοκράτορα Λέοντος Ε’ του Αρμενίου (815-820)[26].

Υπάρχει επίσης η άποψη ότι η Κασσιανή είχε πλούσιο θρησκευτικό και κοσμικό έργο και ανάμεσα σε όλα ήταν γνωστή και για τα γνωμικά/πνευματώδη αποφθέγματα που έγγραψε. Ίσως αυτό το γεγονός να έχει μία σχέση με την δημιουργία της παράδοσης. Ουσιαστικά, όμως, δεν είναι ξεκάθαρος ο λόγος που δημιουργήθηκε και συντηρήθηκε ζωντανός για αιώνες ο μύθος για την Κασσιανή και τον Θεόφιλο.

2.α. Η άποψή μου για τη δημιουργία της συγκεκριμένης ιστορίας.

Η λαϊκή παράδοση περίπου 100 χρόνια μετά δημιούργησε και συντήρησε θρύλους γύρω από την μοναχή - υμνογράφο Κασσιανή και τον Βασιλιά Θεόφιλο που χάνονται στην αχλύ του μύθου. Στο τέλος της πρώτης ενότητας αναφέρθηκε και ο δεύτερος θρύλος που αφορά τους ίδιους πρωταγωνιστές και συνδέεται ως συνέχεια με το θρύλο του κειμένου του Συμεών Λογοθέτη.

Εκτός από τα ποιοτικά βυζαντινά χρονογραφήματα που αποτέλεσαν αξιόπιστη πηγή για τους ιστορικούς ερευνητές, υπάρχουν και τα χρονογραφήματα που απευθύνονταν στο ευρύ κοινό, με εμπλουτισμένη τη γραφή τους από την εκκλησιαστική γλώσσα χωρίς ρητορικά σχήματα. Οι δημιουργοί τους συνέλεγαν πληροφορίες άκριτα, αντέγραφαν παλαιότερους συγγραφείς χωρίς να ερευνούν και να ενδιαφέρονται για την αξιοπιστία των πηγών τους. Ανάμεσα σε άλλα η θεματολογία τους τροφοδοτούσε το αναγνωστικό κοινό της, με προσωπικού περιεχομένου λεπτομέρειες που αφορούσαν την προσωπική ζωή ισχυρών ανθρώπων, όπως του Βασιλιά Θεόφιλου[27].

Ενδεχομένως οι βυζαντινοί χρονογράφοι του 10ου αιώνα να δημιούργησαν ένα ρομαντικό μυθιστόρημα με πρωταγωνιστές, την φημισμένη μοναχή – υμνογράφο Κασσιανή με τον ισχυρό Βασιλιά Θεόφιλο, από την εκκλησιαστική ιεραρχία και από την κοσμική εξουσία αντίστοιχα, της εποχής του 9ου αιώνα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Οι ύμνοι της Κασσιανής ψάλλονται από γενεές γενεών μέσα σε εκκλησίες δοξάζοντας με ευλάβεια τον Κύριό μας, Ιησού Χριστό, και τιμούν γιορτές της Χριστιανοσύνης. Το έργα της  είναι αριστουργήματα τέχνης, έγιναν αντικείμενα θαυμασμού αλλά και ιδιαίτερης μελέτης.

Σε αυτή την εργασία με αφορμή την νοηματική αποτίμηση και τη λογοτεχνική προσέγγιση του τροπαρίου της Κασσιανής «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή,» και με την ερευνητική προσέγγιση των θρύλων με πρωταγωνιστές την μοναχή-υμνογράφο Κασσιανή και τον Βασιλιά Θεόφιλο, αναφερθήκαμε περιληπτικά σε πτυχές της ζωής της Οσίας Κασσιανής. 

Με τεκμηριωμένα επιχειρήματα αποδείξαμε ότι ο θρύλος που αναφέρεται στην Κασσιανή ως υποψήφια νύφη του Βασιλιά Θεόφιλου, δεν αποδεικνύεται ως εξιστόρηση ιστορικού γεγονότος και επομένως δεν μπορεί να αξιολογηθεί ως στοιχείο για τη ζωή της υμνογράφου.  Αν και στο κείμενο του Συμεών Λογοθέτη υπάρχουν στοιχεία για τη ζωή της Κασσιανής, τα οποία, ταιριάζουν με άλλα στοιχεία από άλλες πηγές και μαρτυρίες που μπορούν να θεωρούνται αξιόπιστα, όπως τα εκκλησιαστικά και κοσμικά της έργα, ότι ήταν μοναχή και ευγενικής καταγωγής.

Παρατηρήσαμε ότι η λαϊκή παράδοση περίπου 100 χρόνια μετά δημιούργησε και συντήρησε θρύλους γύρω από την υμνογράφο, μελωδό και Οσία Κασσιανή και τον Βασιλιά Θεόφιλο που χάνονται στην αχλύ του μύθου. Ενδεχομένως οι βυζαντινοί χρονογράφοι του 10ου αιώνα να δημιούργησαν ένα ρομαντικό μυθιστόρημα με πρωταγωνιστές από την εκκλησιαστική ιεραρχία και από την κοσμική εξουσία, της εποχής του 9ου αιώνα, για ευρεία κατανάλωση όπως γίνεται και στις μέρες μας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κατσαρός Β. και άλλοι, Υμνογραφία, στο Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, τ.Γ’: Βυζαντινή Περίοδος, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 2001.

Μπάκος Δ. Ηλίας, "Κασσιανή η Οσία και Υμνωδός", Κοινωνία 6 (2006),
293-305, σελ. 297.

Μωυσείδου Γ. και άλλοι, Ιστοριογραφία, στο Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, τ.Γ’: Βυζαντινή Περίοδος, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 2001.

RochowIlse, Κασσία, μελέτες για το πρόσωπο τα έργα και την υστεροφημία μιας ποιήτριας,μτφρ Μαρία Μαντή, Θεώνη Βάλβη, εκδόσεις Αρμός, χχ.

ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

Γένεσις 1-10http://www.paterikiorthodoxia.com/2012/10/2363-1-10.html[τελευταία επίσκεψη 20 Απριλίου 2015]

Κλάδης Αντώνης, Το τροπάριο της Κασσιανής  στη Βυζαντινή Υμνογραφία,  http://www.tar.gr/content/content.php?id=3067,[τελευταία επίσκεψη 15 Απριλίου 2015]

Το τροπάριο της Κασσιανής,http://www.saint.gr/5/texts.aspx,[τελευταία επίσκεψη 15 Απριλίου 2015].

---

[0]Αντώνιος Κλάδης, Το τροπάριο της Κασσιανής  στη Βυζαντινή Υμνογραφία,http://www.tar.gr/content/content.php?id=3067
[1]Β. Κατσαρός και άλλοι, Υμνογραφία, στο Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, τ.Γ’: Βυζαντινή

 Περίοδος, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 2001, σ.146.

[2]Γ. Μωυσείδου και άλλοι, Ιστοριογραφία, στο Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, τ.Γ’: Βυζαντινή

Περίοδος, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 2001, σ. σ.108, 110-111.

[3]Ηλίας Δ. Μπάκος, Κασσιανή η Οσία και Υμνωδός, Κοινωνία, Ιούλιος – Σεπτέμβριος 2006, τεύχος 6, σ.293.

[4]Β. Κατσαρός, ό.π., σ.σ.170-171 - Ηλίας Δ. Μπάκος, ό.π., σ.301.

[5]Εκφώνηση εργασίας

[6]Η οσία και υμνωδός Κασσιανή (ή Κασιανή), με την Κασσία (ή Κασία), με την Εικασία και Ικασία που αναφέρεται σε χρονογραφήματα, επιστολές, εκκλησιαστική ποίηση και ύμνους είναι το ίδιο πρόσωπο. Ηλίας Δ. Μπάκος, ό.π., σ.293.

[7]Ηλίας Δ. Μπάκος, ό.π., σ.293.

[8]Ηλίας Δ. Μπάκος, ό.π., σ.301.

[9]Ηλίας Δ. Μπάκος, ό.π., σ.301.

[10]Β. Κατσαρός, ό.π., σ.170.

[11]Το παραπάνω περιστατικό το αναφέρουν οι τρεις από τους τέσσερις Ευαγγελιστές: Ο Λουκάς (ζ. 37-38) γράφει: «Και ιδού γυνή εν τη πόλει ήτις ην αμαρτωλός, και επιγνούσα ότι ανάκειται εν τη οικία του Φαρισαίου, κομίσασα αλάβαστρον μύρου και στάσα οπίσω παρά τους πόδας αυτού κλαίουσα, ήρξα το βρέχειν τους πόδας αυτού τοις δάκρυσι και ταις θριξί της κεφαλής αυτής εξέμασσε και κατεφίλει τους πόδας αυτού και ήλειφε τω μύρω».Ο Ματθαίος (κστ`, 6-7): «Του δε Ιησού γενομένου εν Βηθανία εν οικία Σίμωνος του λεπρού, προσήλθεν αυτώ γυνή αλάβαστρον μύρου έχουσα βαρυτίμου, και κατέχεεν επί την κεφαλήν αυτού ανακειμένου». Και ο Μάρκος (ΙΔ` 3) λέγει: «Και όντος αυτού εν Βηθανία εν τη οικία Σίμωνος του λεπρού, κατακειμένου αυτού ήλθε γυνή έχουσα αλάβαστρον μύρου νάρδου πιστικής πολυτελούς και συντρίψασα το αλάβαστρον κατέχεεν αυτού κατά της κεφαλής». http://www.saint.gr/5/texts.aspx

[12]Ηλίας Δ. Μπάκος, ό.π., σ.302. -  Καὶ ἤ κουσαντῆς φωνῆς Κυρίου τοῦ Θεοῦ περιπατοῦντος ἐντῷ παραδείσῳ τὸ δειλινόν, καὶ ἐκρύβησαν ὅ τε Ἀδὰμ καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ ἀπὸ προσώπου Κυρίου τοῦ Θεοῦ ἐν μέσῳ τοῦ ξύλου τοῦ παραδείσου.,  Γένεσις 3,8 http://www.paterikiorthodoxia.com/2012/10/2363-1-10.html

[13]Το τροπάριο της Κασσιανής, http://www.saint.gr/5/texts.aspx

[14]Αντώνιος Κλάδης, Το τροπάριο της Κασσιανής στη Βυζαντινή Υμνογραφία,http://www.tar.gr/content/content.php?id=3067-

Το τροπάριο της Κασσιανής,http://www.saint.gr/5/texts.aspx

[15]IlseRochow, Κασσία, μελέτες για το πρόσωπο τα έργα και την υστεροφημία μιας ποιήτριας, μτφρ Μαρία Μαντή, Θεώνη

Βάλβη, εκδόσεις Αρμός, χχ, σ.σ.98-101.

[16]IlseRochow,ό.π., σ.101.

[17]Ηλίας Δ. Μπάκος, ό.π., σ.295.

[18]Βλ. 7^η παραπομπή.

[19]Ηλίας Δ. Μπάκος, ό.π., σ.295.

[20]Ηλίας Δ. Μπάκος 295 - IlseRochow,ό.π., σ.26

[21]IlseRochow,ό.π., σ. 26 – βλ. 4η παραπομπή.

[22]Ηλίας Δ. Μπάκος, ό.π., σ.σ.296-298.

[23]Ηλίας Δ. Μπάκος, ό.π., σ.σ.299-300.

[24]IlseRochow,ό.π., σ.σ.34, 26, 22, 29-32. - Ηλίας Δ. Μπάκος, ό.π., σ.301.

[25]IlseRochow,ό.π., σ.σ.28-29.

[26]Ηλίας Δ. Μπάκος, ό.π., σ.σ.301,297.

[27]Γ. Μωυσείδου, ό.π., σ.σ.109-110.

---